Duurzame palmolie is een illusie
Vorige week maandag werden in het televisieprogramma Radar consumenten opgeroepen in supermarkten te vragen naar producten waarin duurzame palmolie is verwerkt. Greenpeace en WNF willen dat bedrijven palmolie gebruiken die door de Roundtable on Sustainable Palmoil (RSPO) is gecertificeerd. Bewustwording van palmolie en de schadelijke gevolgen ervan voor het regenwoud en ons ecosysteem is een goede zaak. Het RSPO-keurmerk is echter géén allesomvattende oplossing voor het duurzamer maken van het palmolieproductieproces.
West-Kalimantan
Een paar maanden geleden was ik voor onderzoek in het oerwouddorp Sungai Buluh in Kalimantan, gelegen in een van de laatst overgebleven bosgebieden van West-Borneo. De hier wonende Dayaks van de Seberuang stam hebben zich altijd dapper verzet tegen de komst van palmoliebedrijven.
Afgelopen jaar is er niettemin een palmolieplantage aangelegd. Het betrokken palmoliebedrijf, dochter van een RSPO-gecertificeerde onderneming, moest zich houden aan diverse minimumeisen waaronder geen gebruik van gronden waar maagdelijk regenwoud is gekapt, het respecteren van lokale bevolkingsrechten en werknemers, en het minimaal dertig dagen tevoren bekendmaken van hun plannen op de RSPO-website zodat de lokale bevolking kan reageren.
Maar: Sungai Buluh hééft geen internetconnectie, niet eens een belsignaal. Dus verschenen op een dag de bulldozers en slokten 800 hectaren maagdelijk oerwoud op, inclusief fruitbomen, rubberbomen, alle voedsel- en medicijnbronnen van de dorpelingen, én de leefomgeving van orang-oetans.
Géén onderzoek
De RSPO eist duidelijke instemming van de lokale bevolking alvorens aanleg van een plantage. Evenals goede voorlichting over de gevolgen, zoals het dichtslibben van de rivier; drinkwatervoorziening, bad, zwembad en visvijver voor de bevolking. In dit geval was het dorpshoofd, buiten medeweten van de dorpelingen, akkoord gegaan met de aanleg van de plantage inclusief verkoop van grond tegen enkele dollars per hectare. Hieropvolgende afspraken tussen de lokale bevolking en het moederbedrijf van de betrokken palmolie-onderneming hebben een verdere destructie van het oerwoud niet kunnen voorkomen. Als de RSPO onderzoek had gedaan, als de vereiste sociale- en milieueffectrapportages waren uitgevoerd, had de plantage nooit op deze locatie mogen worden aangelegd. Niet volgens de RSPO-criteria. Niet volgens de Indonesische wet. Deze casus staat niet op zichzelf. De website van de RSPO vermeldt diverse klachten tegen gecertificeerde palmoliebedrijven.
Zelfregulering
De palmolie van Sungai Buluh komt na de oogst, over een aantal jaar, mogelijk de Europese Unie en Nederland binnen, voorzien van het etiket duurzaam. De Europese Unie en Nederland stimuleren de invoer van duurzame palmolie en baseren hierop wetgeving en beleid. Verantwoordelijkheid hiervoor wentelen zij af op de RSPO, wiens productieketen allerminst transparant is. Supermarkten en andere bedrijven hebben doorgaans geen flauw idee waar hun duurzame palmolie vandaan komt.
De door de RSPO aangestuurde dialoog tussen producenten, verwerkers, maatschappelijke organisaties en bedrijven heeft geleid tot bewustwording van de niet-duurzame teelt van palmolie. Maar zolang de RSPO handelt op basis van zelfregulering, is er geen juridisch afdwingbare regelgeving en ontbreekt dus de stimulans voor bedrijven om zich aan gestelde regels te houden.
En zelfs al zou er geen boom gekapt zijn, dan kun je de palmolie nauwelijks duurzaam noemen. De oliepalm komt van nature niet in Indonesië en Maleisië voor en kan alléén overleven dankzij drainage van de grond en grote hoeveelheden kunstmest en pesticiden. De gevolgen hiervan, erosie en verontreiniging van het grondwater, maken de grond ter plaatse nagenoeg onvruchtbaar en hebben een zeer nadelige invloed op nabijgelegen bos- en stroomgebieden.
Actiever houding
Alternatieven voor palmolie bestaan, maar zijn nu nog kleinschalig. Om op zijn minst een deel van onze oerwouden te behouden, is een wettelijk geregeld en verplicht gesteld keurmerk, voorzien van een degelijk traceerbaarheids- en rapportagesysteem, noodzakelijk. Bedrijven moeten verplicht worden tot een uitgebreide risicobeoordeling naar de herkomst van palmolie die zij invoeren danwel verwerken. En er moet gehandhaafd worden.
De RSPO kan dit niet alleen. Een veel actiever houding van overheden, zowel in productie- als consumentenlanden, is essentieel om de palmolieketen te verduurzamen.
Janneke Bazelmans, milieu-jurist, i.s.m. Orangutan Rescue
Dit artikel is onder dezelfde titel verschenen in Het Parool (1-10-2014, p. 22)
